Het corruptieonderzoek naar Hart voor Den Haag/Groep de Mos richt zich onder meer op een voorgenomen vastgoeddeal rond de voormalige Philipsfabriek De Schilde. Maar onderzoek van Den Haag FM en Omroep West roept de vraag op of er wel misstanden hebben plaatsgevonden. Collega-wethouders van Richard de Mos waren op de hoogte en ambtenaren betrokken. ‘De Schilde had er nooit voor een lagere prijs uit kunnen gaan.’
Door: Sjors Hofstede
Als het verkeer mee zit, is het zo’n tien minuten rijden van het huis van Atilla Akyol naar het zalencentrum dat hij runt. Vanuit de Reinkenstraat via het Regentessenkwartier naar de Troelstrakade, en vervolgens linksaf de Fruitweg op. Nog voor de Viaductweg ligt Opera dan aan zijn rechterhand, maar eerst passeert hij een gebouw dat in 2016 kan rekenen op internationale belangstelling: De Schilde.
Redenen voor deze aandacht zijn 1.200 vierkante meter aan kassen op het dak en een tiliapiakwekerij op de verdieping eronder, als onderdeel van de pas geopende, grootste stadsboerderij van Europa. De manier van telen en kweken wordt bestempeld als revolutionair. Media als The Guardian en National Geographic komen langs, allen met de vraag: ‘Is dit de toekomst?’
Nee, blijkt het antwoord. In twee jaar lukt het Urban Farmers, het bedrijf achter het project, niet om de boel financieel op orde te krijgen en in juli 2018 wordt het faillissement uitgesproken. Daarmee komt een einde aan deze poging tot stadslandbouw, maar niet aan de publiciteit voor De Schilde.
Inval op het stadhuis
Want op 1 oktober 2019 schudt de rijksrecherche Den Haag op, met invallen op het stadhuis en bij twee wethouders, een raadslid en een horecaondernemer thuis: Groep de Mos/Hart voor Den Haag-wethouders Richard de Mos en Rachid Guernaoui worden verdacht van corruptie, omkoping en schending van het ambtsgeheim. Ook Atilla Akyol, zijn broer Erdinç en diens partner, raadslid Nino Davituliani, zijn verdachten.
Vingers op het stadhuis wijzen dan vooral naar recent uitgegeven nachtvergunningen, voor onder meer zalencentrum Opera. De vergunningen zijn al veelbesproken omdat ze op verzoek van Groep de Mos zijn opgenomen in het coalitieakkoord en Opera die partij sponsort; Atilla Akyol was in maart 2018 ook verkiesbaar als lijstduwer.
Een maand later blijkt dat het onderzoek meer omvat dan vergunningen, als NRC en Den Haag Centraal schrijven dat de rijksrecherche zich ook richt op een voorgenomen vastgoeddeal rond De Schilde. De Mos zou zich – zonder medeweten van zijn verantwoordelijke collega-wethouders – hebben bemoeid met de bestemming van het gebouw, om zo een aantal van zijn partijfinanciers te bevoordelen.
Zijn plan volgens deze media: De Schilde in handen laten komen van zijn ‘vastgoedvrienden’ en het onderkomen voor arbeidsmigranten aan de Lozerlaan verplaatsen naar dit pand. Daar zou dan weer ruimte komen voor een attractiepark, waar De Mos als wethouder economie en toerisme mooi mee kon pronken. Het park zou bovendien in de buurt van recreatiecentrum De Uithof, een onderneming van een andere partijdonateur – Eugène de la Croix.
Justitie wil in de publicaties niets bevestigen, maar stelt in juli 2020 wel dat er sprake was van een ‘criminele organisatie’ rond vastgoed – en breidt het aantal verdenkingen uit met twee projectontwikkelaars, die ook doneerde aan Groep de Mos. Een van hen is Michel Zaadhof, een jeugdvriend van Akyol. De ander is Edwin Jansen, voormalig Idols-jurylid en ex-echtgenoot en -manager van zangeres Anouk.
Maar hoe concreet zijn de integriteitsschendingen bij de voorgenomen overname? Richard de Mos zegt dat hij inderdaad arbeidsmigranten wilde vestigen in De Schilde, om zo ruimte te maken voor een attractiepark. Maar uit gesprekken met betrokkenen en inzage in gemeentelijke documenten, blijkt dat De Mos de bevriende ondernemers niet introduceerde bij de exploitant, dat De Mos zich niet heeft bemoeid met onderhandelingen over het gebouw en bovendien: dat andere verantwoordelijke wethouders op de hoogte waren van de plannen die hij met De Schilde had. Kortom: dat Richard de Mos níet buiten zijn portefeuille rommelde.
Ruimte voor examens
Terug naar de zomer van 2018, na het faillissement van Urban Farmers. Atilla Akyol, die sinds 2003 onderneemt met Opera, moet dan al talloze keren voorbij De Schilde zijn gereden. Zo is hem al eerder opgevallen dat de begane grond en de eerste verdieping, die geen onderdeel uitmaakten van Urban Farmers, leegstaan en te huur zijn. ‘Ik was op dat moment op zoek naar extra ruimte voor de Universiteit Leiden. Dat is een grote klant van mij, omdat zij examens afnemen in mijn zalen. Zij groeiden heel erg in Den Haag en hadden meer plekken nodig. Ik probeerde dat voor hen te regelen.’
Akyol neemt contact op met de makelaar, maar krijgt nul op rekest: Urban Farmers is net failliet gegaan en verhuur is even niet mogelijk. ‘Daar hield het toen op voor mij want ik wist niet met wie ik verder moest praten.’
Tot Akyol wordt benaderd door Eugène de la Croix. Die is gevraagd door de exploitant van De Schilde of hij nog geïnteresseerden kent. Zo hoort Akyol bij wie hij wél terecht kan.
Dat is bij Roderik Wuite. Hij is directeur bij Starterspanden BV/CV, het gemeentelijke bedrijf dat invulling moet geven aan De Schilde. Starterspanden bezit ook 2 procent van de aandelen in het gebouw. 49 procent is in handen van het Fonds Ruimte en Economie Den Haag (FRED), de overige 49 procent is bezit van de gemeente. Het pand is dus maar voor een deel gemeentelijk bezit.
Die aandeelhouders hebben in het verleden al veel geld in De Schilde gestopt, en dat wordt niet minder nu het pand leegstaat. De gemeente ziet nog steeds het liefst dat het gebouw wordt gebruikt als broedplaats voor duurzaamheids-startups, vooral met betrekking tot voedsel. Maar omdat er vanuit die hoek weinig bedrijven zich aanbieden, is Wuite bereid verder te kijken.
‘Het idee was misschien anders, maar als je thuis geen inkomsten meer hebt, ga je ook naar andere oplossingen kijken om je portemonnee te vullen’, aldus Wuite. Daarom heeft hij een balletje opgeworpen bij De la Croix, met wie hij namens het FRED eerder heeft samengewerkt bij de aanleg van zonnepanelen bij de Uithof. ‘Ik heb hem gevraagd of hij toevallig een geïnteresseerde ondernemer kende.’
Het was dus niet Richard de Mos die Atilla Akyol in contact bracht met de exploiterende partij. Wel zegt De Mos dat hij Akyol – ‘een goede vriend, we drinken regelmatig samen een biertje en gaan naar de sauna’ – heeft verteld bij wie hij het beste kan aankloppen op het stadhuis als hij iets wil met De Schilde. ‘Als je niet bekend bent met de gemeente is het onmogelijk om daar iemand te spreken te krijgen over een idee’, zegt Akyol er zelf over.
Was De Mos zelf naar Akyol toegestapt, had hij wel buiten zijn portefeuille gehandeld. Vanwege het duurzame oogmerk valt De Schilde op dat moment onder de inhoudelijke verantwoordelijkheid van Liesbeth van Tongeren (GroenLinks), wethouder duurzaamheid en energietransitie. De Mos is wel verantwoordelijk voor het verlies, aangezien bedrijfsruimtes onder zijn begroting vallen. Gesprekken over huur of koop lopen echter via geen van beiden, maar via de Dienst Stedelijke Ontwikkeling. Die valt dan onder – de inmiddels naar Staatsbosbeheer vertrokken – wethouder Boudewijn Revis (VVD).
Broodje in Wassenaar
Maar voor het eerste gesprek op het stadhuis wordt er nog een broodje gegeten in Wassenaar: op 19 september 2018 hebben Akyol en Wuite voor het eerst afgesproken, bij restaurant De Landbouw. Akyol heeft jeugdvriend de projectontwikkelaar meegenomen als adviseur. Hij zal ook aanwezig zijn bij de rest van de gesprekken.
Akyol is aanvankelijk alleen geïnteresseerd in de onderste twee verdiepingen. ‘2.500 vierkante meter open ruimte. Heel geschikt voor een examenzaal, en beneden wilde ik een restaurant beginnen of een extra feestzaal voor mijn zalencentrum maken.’ Maar tijdens het gesprek komen er meer opties op tafel. Bijvoorbeeld de huur van meerdere, of zelfs alle verdiepingen. Akyol: ‘Ik was wel geïnteresseerd, want ik ben ondernemer, maar wilde wel weten of het bestemmingsplan daar kon worden gewijzigd.’ Zo hoopte hij ruimte te maken voor short stay-woningen, onder meer voor arbeidsmigranten. ‘Daar ben ik tien jaar geleden ook al mee bezig geweest.’
Roderik Wuite vertegenwoordigt in de gesprekken niet alleen Starterspanden, maar ook het FRED. Toch kan hij niet in zijn eentje beslissen: er moet ook worden gesproken met de gemeente, zeker als er moet worden gesleuteld aan het bestemmingsplan. Wuite adviseert Akyol wel om eerst een businessplan te schrijven.
Na dit eerste gesprek komt Richard de Mos om de hoek kijken. Zoals gezegd loopt Akyol regelmatig tegen muren op bij de gemeente, dus vraagt hij zijn vriend De Mos met wie hij dan beste kan spreken. Die koppelt hem aan de juiste ambtenaar: Henk Harms, directeur Ontwikkeling en Realisatie bij de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO), een departement van Revis.
‘Ik ken De Mos alleen van televisie’
Op 11 december 2018 vindt het eerste formele gesprek plaats op het stadhuis, met aan tafel onder meer Akyol, zijn adviseur, Wuite en Harms. Hierna zullen er nog velen volgen, en op een gegeven moment komt ook de optie verkoop ter sprake.
Belangrijk hierbij is dat het prijskaartje van het pand afhankelijk is van wat er mee gaat gebeuren: krijgt het gedeeltelijk de bestemming (short stay-)woningen, wordt het gebouw gewilder op de markt en dus de prijs hoger. Ambtenaren schatten de waarde van De Schilde tijdens de gesprekken op zo’n zeven á acht miljoen euro. Niet wonderlijk dus dat vlak voor Akyol interesse toonde, er een bod van drie miljoen werd afgewezen.
Maar voor een definitieve prijs moet dus eerst worden gekeken naar het bestemmingsplan. Wat daarin mogelijk is, wordt onder meer bepaald in een adviesprocedure bij het Haags Initiatieven Team. Dat team valt ook onder de DSO en toetst bij verschillende ambtelijke afdelingen hoe kansrijk de plannen van een ondernemer zijn. Die ondernemer krijgt vervolgens een advies, en de wethouder die verantwoordelijk is voor vergunningen krijgt een verslag. Dit was destijds ook Boudewijn Revis.
Ook het plan van Akyol en zijn adviseur volgt deze procedure. Dat stellen zijzelf, maar het blijkt ook uit antwoorden van het college op schriftelijke vragen: op 10 april 2019 zijn een aantal aandachtspunten benoemd die verder moeten worden uitgewerkt. Na 6 mei gaan de ondernemers in gesprek met diverse ambtelijke afdelingen: wonen, grondzaken, hotelbeleid en horeca. Die laatste twee vallen wel onder De Mos, maar alleen zijn ambtenaren zijn erbij betrokken. Bovendien valt de beoordeling van het businessplan nog steeds onder de DSO: het was dus aan Henk Harms om dat plan uit te werken.
Betrokkenen bij de gesprekken zeggen dan ook dat zij geen signalen hebben ontvangen van integriteitsschendingen. Wuite, eindverantwoordelijke voor de exploitatie, heeft Richard de Mos zelfs nog nooit gezien: ‘Ik ken hem alleen van televisie.’
Plopsaland
Wel is De Mos in de tussentijd geïnteresseerd geraakt in De Schilde. Dat begint in maart 2019, met een bezoek aan De Panne in België. Daar bekijkt hij met ambtenaren hoe WOII-bunkers daar zijn opengesteld en gaat hij naar attractiepark Plopsaland. Doel van dat bezoek is onderzoeken of het park ook geschikt is voor Den Haag, en of eigenaar Steve van den Kerkhof oren heeft naar het openen van een nieuw (water)park. Beide zaken blijken het geval.
In juni gaat De Mos met Van den Kerkhof op stap in Den Haag om mogelijke locaties te bekijken. Op ambtelijk advies wordt er gekeken bij onder meer het ADO-stadion, op Scheveningen en bij De Uithof. Van den Kerkhof werd vooral enthousiast bij die laatste locatie. ‘Hij zei: “Allez, meneer De Mos, ik wil hier”.’
Ook De Mos heeft een voorkeur voor deze plek: hij wil het toerisme spreiden over Den Haag zodat iedereen meeprofiteert. In dit geval zou dat het economisch zwakkere Zuidwest zijn, wat De Mos eveneens goed uitkomt: hij is als wethouder ook verantwoordelijk voor dit stadsdeel.
De Mos ontkent dat Uithof-eigenaar en partijdonateur Eugène de la Croix hierbij van invloed was: ‘De locatie is bezocht op ambtelijk advies.’ Overigens wordt er anno 2020 door ambtenaren nog steeds nagedacht over een attractiepark op deze locatie.
Alleen: voor er een attractie kan landen, moet er ruimte worden vrijgemaakt zonder het omliggende natuurgebied aan te tasten. Dat kan volgens De Mos op twee manieren: door de volkstuinen aan de Jaap Edenweg te verplaatsen, of door een andere plek te zoeken voor het ‘polenhotel’ aan de Lozerlaan. Dat eerste is geen optie voor De Mos: ‘Mijn achterban zit in die tuinen. Dus moest ik op zoek naar een manier om de arbeidsmigranten te verplaatsen.
Grondzaken en huisvesting van arbeidsmigranten behoren alleen niet toe aan De Mos, maar aan Revis. En die kampt al met een tekort aan short stay-woningen: ‘Ik wist dat als ik Revis zou vertellen dat ze daar weg moesten, dat hij zou zeggen: “Waar moet ik ze dan laten?” Dus wilde ik het probleem oplossen voor het ontstond, door alvast een andere plek voor te dragen.’
Eén plus één is twee
Op dat moment komen er dus een aantal dingen samen: De Mos weet van Akyol – ‘we praten weleens met elkaar’ – dat hij nadenkt over het vestigen van arbeidsmigranten in De Schilde. Dat staat ook al in het businessplan dat Akyol begin 2019 schreef. De Mos zegt ook dat hij er door de interesse van Akyol op is gewezen dat De Schilde verlies laat, en dat dit geld van zijn begroting gaat (‘daar ben ik niet zo van, verlies betalen met belastinggeld’). Tel daarbij op dat er plek een nodig is voor arbeidsmigranten en ‘één plus één is twee’, aldus De Mos.
De Mos geeft dus toe dat hij wilde schuiven met arbeidsmigranten om grond vrij te spelen en dat dit niet binnen zijn portefeuille viel. Maar hij opereerde ook niet op eigen houtje: ‘Ik heb continu de topambtenaren van DSO meegenomen in dit proces.’ Ook had hij regelmatig overleg met Revis over zaken die elkaars portefeuille raakten: ‘We zijn allebei haantjes dus we botsten vaak. Daarom probeerden we dit soort dingen aan de voorkant glad te strijken.’ Bij deze ‘combi-stafs’ zaten ambtenaren van beide wethouders.
Uit gemeentelijke documenten blijkt dan ook dat Revis in september 2019 vanuit zijn eigen ambtelijke top is gevraagd om medewerking te verlenen aan het nieuwe ‘planologische voorstel’ voor De Schilde. Het college bevestigt dit in een antwoord op schriftelijke vragen, waarin ook wordt geschreven dat Revis op de hoogte was van de ontwikkelingen rond Plopsa. Actief was hij er nog niet bij betrokken: het was immers nog niet zeker dat de plannen voor De Schilde überhaupt door zouden gaan.
Boudewijn Revis laat in reactie dat hij als oud-wethouder niet over zijn graf wil regeren en onthoudt zich van commentaar. Op de vraag waarom hij niet verklaarde nooit een misstand te hebben waargenomen, antwoordt hij wel dat hij niet precies weet wat er onderdeel is van het onderzoek – en dat ook dus niet kan becommentariëren.
Koehandel
Om vaart te zetten achter de plannen voor Plopsa – ‘ik wilde binnen mijn ambtstermijn scoren met een attractiepark’ – stapt Richard de Mos eind juni 2019 naar Liesbeth van Tongeren: hij wil ook de inhoudelijke verantwoordelijkheid voor De Schilde. Volgens NRC en Den Haag Centraal zou De Mos hierbij Van Tongeren onder druk hebben gezet, maar er lijkt eerder sprake te zijn geweest van gewone politieke onderhandelingen.
Uit documenten wordt namelijk duidelijk dat Van Tongeren geen waarde hechtte aan het gebouw De Schilde an sich, en dat zij het kon missen als er elders plek zou komen voor duurzame startups. Zo zijn er meer dingen geruild: De Mos kreeg behalve De Schilde bijvoorbeeld ook steun bij zijn plannen voor de Leyweg en het Escher Museum, plus er kwam een uitzonderingspositie voor brommertochten als Kâhwe Klâhwe in de nieuwe milieuzones.
Van Tongeren kreeg op haar beurt steun bij een initiatiefvoorstel voor meer bomen en De Mos z’n stem voor haar kadernota Duurzaamheid – iets wat doorgaans niet zo in het straatje van zijn partij ligt. Verder werd afgesproken dat de nog zittende ondernemers in De Schilde, konden blijven, tegen een relatief voordelige huur. Uit documenten blijkt dat ook hierbij diverse bestuursadviseurs en topambtenaren betrokken waren.Van Tongeren wil desgevraagd nergens op ingaan.
Op 16 juli 2019 wordt tijdens een collegevergadering besloten tot de overdracht van De Schilde naar de portefeuille van De Mos. Die is niet bij deze vergadering vanwege het overlijden van zijn moeder, maar als er bezwaren waren geweest tegen dit voorstel was het besluit volgens hem uitgesteld. Ook de verklaring van een andere bron in het college suggereert dat het voorstel zonder al te veel discussie is aangenomen.
Vanaf dit moment is De Mos officieel verantwoordelijk voor De Schilde, maar veel plezier zal hij er niet van hebben. Voordat hij iets van zijn plannen ten uitvoering kan brengen, staat de rijksrecherche op de stoep. Twee weken later dient hij zijn ontslag in.
De gesprekken over De Schilde zijn dan al gestopt. Op 2 oktober 2019, een dag na de inval, laten Akyol en zijn adviseur weten dat zij hun initiatief terugtrekken. En als zij er nu op terugkijken, denken zij dat het niet tot een verkoop was gekomen. Omdat de uiteindelijke bestemming nog niet duidelijk was, kon het gebouw nog niet getaxeerd worden, maar het bedrag van zeven á acht miljoen euro dat eerder werd genoemd, was volgens hen te veel geweest. Akyols adviseur is bovendien projectontwikkelaar, geen belegger. ‘Ik had waarschijnlijk hooguit wat verdiepingen gehuurd’, zegt Akyol.
Was het er allemaal wél van gekomen, en waren de arbeidsmigranten van De Uithof naar De Schilde verhuisd, dan had De Mos zijn donateurs daar alsnog niet mee bevoordeeld, zegt hij: ‘Zij waren al in gesprek over dat pand.’ Bovendien, zegt Akyol: ‘Ik was al bezig met een andere partij om daar migranten te vestigen. Ik had Richard best willen helpen, maar dan had er wel een marktconforme prijs betaald moeten worden. Die prijs bepaalde namelijk ook wat ik voor het pand zou betalen.’
Volgens Roderik Wuite had De Schilde ook nooit voor een voordelige prijs verkocht of verhuurd kunnen worden, zelfs al had Richard de Mos of een willekeurige andere bestuurder dat gewild: ‘De gemeente is niet de enige aandeelhouder. Het FRED had nooit toegestaan dat De Schilde er voor een lagere prijs was uitgegaan.’ Wuite onderstreept dan ook dat volgens hem alles netjes is verlopen.
Geen seconde verhoord
Zo blijft het de vraag waarom de rijksrecherche is aangeslagen op het Schilde-dossier. Richard de Mos zegt dat hij van de rijksrecherche een dik dossier heeft ontvangen over De Schilde, maar dat hij er nooit over is verhoord: ‘Geen seconde!’
Ook is het gissen waarom er, in het geval dat er wel iets mis zou zijn gegaan, geen ambtenaar of wethouder aan de bel heeft getrokken. De Mos heeft er in ieder geval geen spijt van dat hij zich op hetzelfde terrein als zijn donateurs heeft begeven. ‘Het spijt me alleen voor de stad, en vooral voor Zuidwest. Er mist nu én een mooie A-attractie en Moerwijk mist een hernieuwde Schilde, waar buiten arbeidsmigranten ook een supermarkt, horeca en een rooftopbar zouden komen.’
Volgens de Mos zijn er messen in zijn rug gestoken. ‘Ik heb continu ambtenaren en collega’s betrokken en nooit heeft er iemand gezegd: “Richard, is het wel in de haak met die Akyol?” Ze vonden het allemaal een mooi plan. En dan achteraf komen er allemaal geruchten vanuit het stadhuis, alsof mijn politieke opponenten een trap na willen geven.’
Minder zwart-wit
Het Openbaar Ministerie (OM) wil niet reageren op vragen of De Schilde nog deel uitmaakt van het onderzoek. Mocht dat niet meer het geval zijn, is dat overigens geen bewijs dat Richard de Mos of andere verdachten nooit een letter van de wet hebben overtreden.
Maar dat het ambtelijke proces rond De Schilde juist is verlopen, is wel een verdere bevestiging dat de feiten in het onderzoek minder zwart-wit zijn dan ze tot dusver vaak zijn voorgesteld. Zo werden afgelopen zomer ook de nachtvergunningen voor Opera opnieuw toegekend na een bezwaarprocedure en heeft de gemeente al meerdere malen gesteld dat er tijdens de toekenningsprocedure voor deze vergunningen niks raars is gebeurd.
Of er stafbare feiten zijn gepleegd, en welke dit dan zijn, zal dus nog moeten blijken. Justitie verdenkt onder andere De Mos en voormalig collegawethouder Rachid Guernaoui van deelneming aan criminele organisaties met enkele vastgoed- en horecaondernemers, schending van hun ambtsgeheim, meineed en corruptie. Het OM hoopt eind februari het complete dossier rond te hebben, waarna een tenlastelegging volgt en de eventueel overgebleven gedachten zich kunnen voorbereiden op een strafzaak. Deze dient naar verwachting aan het einde van het nieuwe jaar.
Verantwoording
Dit verhaal is tot stand gekomen via gesprekken met betrokkenen en inzage in gemeentelijke documenten. Alle opgeschreven feiten en uitspraken zijn gecontroleerd bij verschillende bronnen, waarvan een aantal anoniem wenst te blijven. De namen van deze personen zijn bekend bij de redactie. De verdachten hebben er geen bezwaar tegen dat zij bij hun volledige naam worden genoemd.
Tips? Mailen kan naar sjors.hofstede@omroepwest.nl.
